Tarihi
1994–1996 (milis gücü), 1996–2001 (hükûmet), 2002–2021 (direniş), 2021-günümüz (hükümet)
Liderleri
Muhammed Ömer (kurucu, 1994–2013)
Abdulgani Birader (kurucu ortak)
Ahtar Mansur † (2015–2016)
Hibetullah Ahundzade (2016–günümüz)
Muhammed Resul (ayrılıkçı grup, 2015–günümüz)
Merkezleri: Kandahar, Afganistan (1994–2001), Kabil, Afganistan (2021–günümüz)
Etkin olduğu bölgeler
Afgan hükûmeti, NATO ve müttefik milislerin kontrolündeki bölgeler
Taliban, El-Kaide ve müttefik milislerin kontrolündeki bölgeler
İdeoloji
İslami köktendincilik, Diyubendi İslamcılığı, Dini milliyetçilik, Peştunvali
Taliban, Afganistan'da yönetimi elinde bulunduran Diyubendi İslamcı hareket ve askeri organizasyondur. Kendilerine Afganistan İslam Emirliği demekte olup ülke içinde bir savaş (veya cihat) sürdürmektedir. 2016'dan beri liderleri Mevlevi Hibetullah Ahundzade'dir. 2021 yılında 200.000 savaşçıları olduğu tahmin edilmektedir.
Taliban, 1996'dan 2001'e kadar, Afganistan'ın kabaca dörtte üçüne hükmetmiş ve Şeriat hukukunun katı bir şekilde yorumlanmış bir hâlini uygulamıştır. 1994 yılında Afgan İç Savaşı'nın önde gelen gruplarından biri olarak ortaya çıkmıştı ve büyük ölçüde Afganistan'ın doğu ve güneyindeki Peştun bölgelerindeki geleneksel İslami okullarda eğitim görmüş ve Sovyet-Afgan Savaşı'nda savaşmış öğrencilerden (talebe) oluşmaktaydı. Muhammed Ömer'in önderliğindeki hareket, Mücahid liderlerinden aldığı güçle Afganistan'ın çoğu bölgesine yayıldı. 1996'da totaliter Afganistan İslam Emirliği kuruldu ve Afganistan'ın başkenti Kandahar'a transfer edildi. 11 Eylül saldırılarının ardından Aralık 2001'de Amerikan liderliğindeki Afganistan işgaliyle devrilene kadar ülkenin çoğunu kontrol etti. En etkin dönemlerinde, Taliban hükümeti diplomatik olarak yalnızca Pakistan, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri tarafından tanındı. Grup daha sonra Afganistan Savaşı'nda Amerikan destekli Hamid Karzai yönetimine ve NATO liderliğindeki Uluslararası Güvenlik Destek Gücü'ne karşı bir direniş hareketi olarak yeniden bir araya geldi.
Taliban, birçok Afgan'a uygulanan sert muameleyle sonuçlanan şeriat yorumu nedeniyle uluslararası alanda kınandı. 1996'dan 2001'e kadar olan iktidarları sırasında, Taliban ve müttefikleri Afgan sivillere karşı katliamlar gerçekleştirdi, açlıktan ölmek üzere olan 160.000 sivile Birleşmiş Milletler'in gıda tedariğini engelledi ve yakıp yıkma taktiği uyarınca geniş ve verimli toprakları yakarak on binlerce evi yok etti. Taliban, Afganistan'ı kontrol ederken, insanları veya diğer canlıları tasvir eden resimler ve filmler ile enstrüman kullanılan müziği yasakladı, kadınların okula gitmesini engelledi, kadınların sağlık hizmetleri dışındaki işlerde çalışmasını yasakladı (erkek doktorların kadınları görmesi de yasaklandığı için)ve kadınların dışarıda bir erkek akraba ile dolaşmalarını ve burka giymelerini zorunlu kıldı. Belirli kuralları çiğneyen kadınlar alenen kırbaçlandı veya idam edildi. Dini ve etnik azınlıklar, Taliban yönetimi altında ağır bir şekilde ayrımcılığa uğradı. Birleşmiş Milletler'e göre, 2010'da Afgan sivil ölümlerinin %76'sından, 2011 ve 2012'de ise %80'inden Taliban ve müttefikleri sorumluydu. Kültürel soykırıma da girişen Taliban, Bamyan'ın 1500 yıllık Buda heykelleri de dahil olmak üzere çok sayıda anıtı yok etmiştir.
Uluslararası topluluklar ve Afgan hükümeti; sıklıkla Pakistan'ın Servisler arası İstihbaratını ve ordusunu; kuruluşunda, iktidarda oldukları süre boyunca ve direniş süreci boyunca Taliban'a destek sağlamakla suçlamıştır. Pakistan ise 11 Eylül saldırılarından sonra gruba yönelik tüm desteğini kestiğini belirtmiştir. 2001 yılında, El Kaide lideri Usame bin Ladin komutasındaki 2.500 Arap'ın Taliban için savaştığı bildirilmiştir.
Taliban, ABD'nin Afganistan'dan geri çekilme kararından sonra 10 gün içerisinde tüm Afganistan'ı tekrardan işgal etti.
Hedefleri
Taliban; iktidara geldikten sonra Batılı birliklerin ülkeden ayrılmasını, Afganistan'a barış ve güvenliği geri getirmeyi ve kendi şeriat hukukunu uygulamayı hedeflediğini söyler.
Afgan İç Savaşı (1992 – 1996)
Sovyet destekli Muhammed Necibullah rejiminin 1992'de düşmesinden sonra birçok Afgan siyasi parti bir barış ve güç paylaşımı anlaşmasına vardı. Peşaver Anlaşması isimli bu anlaşma, Afganistan İslam Devleti'ninin kurulmasını ve bir geçiş dönemi hükümetinin atanmasını sağladı. Ancak bu devlet ve hükümet, Kabil ve Afganistan için rekabet eden gruplar nedeniyle daha en başından işlevsiz hale geldi.
Hikmetyar'ın Hizb-e İslami Gülbuddin partisi geçici hükümeti tanımayı reddedip Nisan ayında Kabil'e sızdı ve iktidarı kendi eline alarak bir iç savaşı başlattı. Mayıs ayında Hikmetyar, hükümet güçlerine ve Kabil'e yönelik saldırılara başladı. Hikmetyar; Pakistan SİT'inden operasyonel, mali ve askeri destek aldı. Bu yardımla Hikmetyar'ın güçleri Kabil'in yarısını yok etti. İran ise, Abdul Ali Mazari'nin Hizb-i Vahdet güçlerine yardım etti. Suudi Arabistan, İttihad-ı İslami hizbini destekledi. Bu milisler arasındaki çatışma da savaşa dönüştü.
Bu ani iç savaş nedeniyle; işleyebilen hükümet daireleri, polis birimleri veya devlet için bir adalet ve hesap verebilirlik sistemi oluşturmaya zaman bulunamadı. Devletin yeni atanan Savunma Bakanı Ahmed Şah Mesud, Başkan Sibghatullah Mojaddedi ve daha sonra Başkan Burhanuddin Rabbani veya Uluslararası Kızılhaç Komitesi (ICRC) yetkilileri tarafından müzakere edilen ateşkesler, genellikle birkaç gün içinde çöktü.
2021 Taliban saldırısı
ABD'nin çekilmeye başladığı 1 Mayıs 2021'den itibaren saldırılarını artıran Taliban, önce kırsaldaki karakolları ele geçirdi. Arkasından sınır kapılarının tamamını kontrol altına aldı. 15 Ağustos 2021 tarihinde başkent Kâbil'e girdi. Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani ülkeyi terk ederek Tacikistan'a gitti. Taliban şehre girdikten sonra başkanlık sarayına girdi ve burada örgüt yetkilileri "Afganistan İslam Emirliği'ni kuracaklarını" ilan etti. Böylece 20 yıl sonra Taliban yeniden Afganistan'da iktidar oldu.
إرسال تعليق